Home
» Lý luận phê bình
» Đọc Thăng Long Thành hoài cổ, nghĩ đến vị trí của thơ Đường luật – Bài viết Phạm Đức Nhì
Đọc Thăng Long Thành hoài cổ, nghĩ đến vị trí của thơ Đường luật – Bài viết Phạm Đức Nhì
Thứ Năm, 11 tháng 6, 2015
Theo Bách Khoa Toàn Thư Wikipedia, “Năm 1802 Nguyễn Ánh lên ngôi, lấy hiệu Gia Long và chọn Huế làm kinh đô. Thăng Long mất địa vị đầu não của đất nước về chính trị và văn hóa. Bài thơ được viết sau thời kỳ này theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Tác giả tả cảnh mà ngụ tình. Cảnh thì tang thương, tình thì hoài cổ.”
Tác
giả Phạm Đức Nhì
Quê quán: Việt Nam
Hiện định cư tại Galveston, Texas
Quê quán: Việt Nam
Hiện định cư tại Galveston, Texas
Email: nhidpham@gmail.com
_____
_____
ĐỌC THĂNG LONG THÀNH
HOÀI CỔ
NGHĨ ĐẾN VỊ TRÍ
CỦA THƠ ĐƯỜNG LUẬT
THĂNG LONG HOÀI CỔ
Tạo hoá gây chi cuộc
hý trường
Đến nay thấm thoát
mấy tinh sương
Lối xưa xe ngựa hồn
thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng
tịch dương
Đá vẫn trơ gan cùng
tuế nguyệt
Nước còn cau mặt với
tang thương
Ngàn năm gương cũ soi
kim cổ
Cảnh đấy, người đây
luống đoạn trường.
Bà Huyện Thanh Quan
Theo
Bách Khoa Toàn Thư Wikipedia, “Năm 1802 Nguyễn Ánh lên ngôi, lấy hiệu Gia Long
và chọn Huế làm kinh đô. Thăng Long mất địa vị đầu não của đất nước về chính
trị và văn hóa. Bài thơ được viết sau thời kỳ này theo thể
thất ngôn bát cú Đường luật. Tác giả tả cảnh mà ngụ tình. Cảnh thì tang thương,
tình thì hoài cổ.”
Giáo
sư Phạm Thế Ngũ cho rằng “Bài thơ nói lên
nỗi đoạn trường của tác giả trước cảnh hoang tàn của cố đô đất Bắc”
Về
giá trị nghệ thuật, ông nhận định: “Nhìn
chung, thơ Bà Huyện Thanh Quan đều có vô số những cái hay: chữ dùng khéo, chọn
lọc, thích đáng, đối rất chỉnh, rất thần tình, ý hàm súc, lời trau chuốt, gọn,
đẹp. Riêng bài thơ Thăng Long Thành Hoài Cổ cổ kính mà thanh thoát nhẹ nhàng,
ước lệ mà có hồn, có cảm. Sự phối hợp của ý tưởng với thanh âm đã gây nên một
thi điệu tự nhiên, uyển chuyển, hấp dẫn, khác xa những dòng chữ chắp nối công
phu mà vẫn lủng củng, không hồn của đa số các bài thơ tiền Nguyễn.”
(Wikipedia Tiếng Việt)
Chỗ
độc đáo của Thăng Long Thành Hoài Cổ, theo tôi, là hàm lượng cảm xúc. Bất chấp
bị gò bó, trói buộc bởi niêm luật vần đối của thể thơ, Bà Huyện Thanh Quan vẫn
cố gắng biểu lộ được cảm xúc dạt dào của mình. Hình như từ trong mỗi chữ, mỗi
câu đều ứa ra một dung dịch chứa đầy sự thương yêu, nỗi buồn đau, nuối tiếc của
bà đối với cố đô Thăng Long.
So
sánh với thơ Đường luật của những nhà thơ cùng thời, bài Thăng Long Thành Hoài
Cổ là một trong vài bài có giá trị nghệ thuật cao nhất, được ngợi ca nhiều
nhất. Tuy nhiên, với con mắt nhìn của thơ ca hiện đại thì chữ dùng của bài thơ
còn đầy vẻ khuôn sáo, ước lệ. Đặc biệt, chui vào cái rọ của thể thơ Đường luật
tác giả đã phải xoay trở, luồn lách, tả xung, hữu đột với niêm luật vần đối để
bày tỏ tâm sự của mình. Tuy thành công, nhưng dấu hiệu của sự gò bó đã thể hiện
rõ nét trong dòng chảy của thơ.
Tôi
không ác cảm với thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Thuở mới tập làm thơ,
những bài thơ tôi viết đầu tiên là thơ Đường luật. Chính những bài thơ đầy hào
khí như Cảm Hoài của Đặng Dung, tâm tình hoài cổ sâu lắng như Thăng Long Thành
Hoài Cổ, Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan, hoặc lãng mạn kiểu đồng quê như
Thu Điếu, Thu Ẩm, của Nguyễn Khuyến đã lôi cuốn tôi bước qua cánh cổng Thơ Ca.
Nhưng
thời gian cứ lặng lẽ trôi. Giờ đây Nàng Thơ đã có bộ mặt mới. Các thi sĩ đã cố
công tìm tòi, thể nghiệm nhiều thể thơ “mới”, sao cho vừa giữ được vị ngọt của
thơ ca, vừa cởi trói cho người làm thơ khỏi những luật lệ quá khắt khe, gò bó.
Đâu là thể thơ tối ưu của thi ca đương đại? Công cuộc chọn lựa, tranh cãi còn
chưa ngã ngũ. Nhưng chắc chắn đã có rất nhiều thể thơ, ở mức độ khác nhau, cho
phép người làm thơ thời nay được thoải mái hơn, tự do hơn, thể hiện tứ thơ của
mình, và nhờ đó, có thể dễ dàng đưa cảm xúc của mình, thả tâm hồn của mình vào thơ.
Thơ
Đường luật bỗng trở thành cô gái lỡ thì, thân hình khô cứng lại kênh kiệu, khó
tính, bị những chàng trai trẻ ngoảnh mặt làm ngơ. Họ nhìn về hướng khác để tìm
những cô gái đang xuân, vóc dáng, trang phục hợp thời hơn, hấp dẫn hơn, tính
tình cởi mở hơn, gần gũi hơn với cái “gu” thẩm mỹ của thời đại mới.
Một
người bạn thích thơ truyền thống cắc cớ hỏi tôi: “Nếu ở thời điểm này (2013) mà vẫn cứ thích làm thơ Đường luật thì có
sao không?” Câu trả lời là: “Chẳng
sao cả. Quả địa cầu sẽ chẳng vì thế mà nổ tung. Dĩ nhiên, làng thơ vẫn dang
rộng vòng tay đón chào. Trên trang thơ của mình, trong cõi thơ của mình, thi sĩ
là Hoàng Đế, có toàn quyền chọn lựa, quyết định. Từ tứ thơ, thể thơ, cách gieo
vần, câu dài, câu ngắn, bài thơ dài hay ngắn, sử dụng các biện pháp tu từ…tuốt
tuột. Không ai có thể chõ miệng vào bắt anh (chị) phải làm thơ kiểu này, kiểu
nọ.”
Có
một nhà thơ đã nói:
“Làm thơ tự do giống như đánh tennis mà không có lưới.”
Lời
phát biểu ấy đúng hay sai đến mức độ nào, xin để những người làm thơ tự do lên
tiếng. Riêng tôi, nhân có hình ảnh của môn thể thao tennis, nghĩ đến thơ Đường
luật, xin đưa ra một so sánh khác:
“Làm thơ Đường luật ở thời
đại này giống như đánh tennis với đối thủ (là những nhà thơ khác) mà khi banh về
đến phần sân của mình thì lưới đột nhiên được nâng cao hơn, đường biên sân
phía bên sân đối thủ ngắn và hẹp hơn, mình chỉ được di chuyển không quá 2 bước,
lần trước đánh banh bằng tay phải thì lần sau phải đánh banh bằng tay trái…”
nghĩa
là bị gò bó đủ mọi bề; đánh banh hợp lệ vào đúng phần sân phía bên kia đã là
khó chứ đừng nói chi đến thể hiện sự nhanh nhẹn, nhạy bén nghệ thuật. Tranh tài
kiểu này thi sĩ làm thơ Đường luật sẽ ở vào thế hạ phong, phần thua nhiều hơn
phần thắng. Tạo được bài thơ nên vóc, nên hình đã mệt đứ đừ rồi, còn hơi, còn
sức đâu mà để ý đến hồn thơ hay cảm xúc.
Làm
thơ, thưởng thức thơ, nói chung, là một thú vui tao nhã. Làm thơ Đường luật,
xướng họa thơ Đường luật, đọc và thưởng thức thơ Đường luật nói riêng, là
phương cách giải trí của các tao nhân, mặc khách. Ngoài nhu cầu đối âm, người
làm thơ Đường luật phải biết cả đối ý (trong 2 câu thực và 2 câu luận). Do đó
việc sử dụng ngôn ngữ trong thơ Đường luật, theo tôi, được để ý kỹ hơn (đôi khi
phải “chẻ sợi tóc làm tư”). Kết quả là người làm thơ Đường
luật thường có khả năng dùng chữ chính xác hơn, đắt hơn, tinh tế hơn
những người chuộng các thể thơ khác.
Đối
với những vị chuộng thơ Đường luật, đã “quen” với thơ Đường luật, thích thù tạc
xướng họa thơ Đường luật, thì chẳng việc gì mà phải từ bỏ cái thú vui tao nhã
ấy. Xin cứ tiếp tục làm thơ để góp cho đời những bông hoa tươi đẹp. Xin cứ tiếp
tục đọc thơ Đường luật để thưởng thức những cảm nghĩ, những rung động nhẹ
nhàng, thanh thoát của người xưa.
Những
quý vị làm thơ Đường luật, theo tôi, như võ sĩ lên võ đài, rất ương ngạnh
và oai hùng, chấp nhận chịu trói cả 2 tay, 2 chân để đấu với đối thủ. Khi bị
bươu đầu sứt trán, hoặc nằm thẳng cẳng đo ván thì (dù không nói ra) thường cho
là tại bị gò bó, trói buộc. Những quý vị đó quên rằng chính họ đã tình nguyện
lên võ đài với tư thế ấy.
Rất
mong nhận được phê bình, chỉ điểm, bổ khuyết của những người yêu thơ.
©
Tác giả giữ bản quyền.
.
Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi từ USA ngày 10.6.2015
Xin
Vui Lòng Ghi Rõ nguồn VanDanViet Khi
Trích Đăng Lại.
_______________________________________________ Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét