HomeXin đừng trói buộc Thơ luật Đường – Bài viết Phạm Văn Dương
Thứ Sáu, 21 tháng 11, 2014
Thơ luật Đường, như tên gọi của nó, ra đời ở Trung Quốc và dần hoàn thiện, trở thành một thể thơ nổi tiếng, nhất là vào thời Nhà Đường (618- 907) với những nhà thơ vĩ đại như Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Vương Bột… Thơ luật Đường dựa trên cấu trúc chặt chẽ, hàm súc, cách gieo vần, phân bố thanh bằng trắc hài hòa, uyển chuyển và các vế đối ngẫu đặc sắc… nên được người xưa đặc biệt yêu thích. Điển hình là thể “thất ngôn bát cú”
Tác
giả Phạm Văn Dương
Họ, tên: Phạm Văn Dương
Ngày sinh:
26/6/1945
Quê quán:
Phù lưu, Đông Ngàn, Từ Sơn, Bắc Ninh.
Trình độ
văn hóa: Cử nhân toán
Nguyên Đại
tá nghỉ hưu
Địa chỉ
hiện nay: Từ Liêm Hà Nội
Hiện là Chủ
nhiệm Câu lạc bộ Thơ luật Đường họ Phạm Việt Nam
Đã xuất bản
nhiều thơ .
Điện thoại:
0913510543.
E.mail: phamvanduong7@gmail.com
_____
Thơ luật Đường,
như tên gọi của nó, ra đời ở Trung Quốc và dần hoàn thiện, trở thành một thể
thơ nổi tiếng, nhất là vào thời Nhà Đường (618- 907) với những nhà thơ vĩ đại
như Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Vương Bột… Thơ luật Đường dựa trên cấu trúc
chặt chẽ, hàm súc, cách gieo vần, phân bố thanh bằng trắc hài hòa, uyển chuyển
và các vế đối ngẫu đặc sắc… nên được người xưa đặc biệt yêu thích. Điển hình là
thể “thất ngôn bát cú” với 8 câu, mỗi câu 7 chữ gồm 2 câu đề (1, 2), 2 câu thực
(3, 4), 2 câu luận (5, 6), 2 câu kết (7, 8). Ấn định các thanh bằng, trắc hài
hòa, đặc biệt là các chữ thứ 2, 4, 6, 7 trong mỗi câu (gọi là luật) và sự kết
dính 2 câu liên tiếp (2 với 3, 4 với 5, 6 với 7, 8 với 1, gọi là niêm). Bắt
buộc 2 câu thực và 2 câu luận phải là những câu đối hoàn chỉnh… Đồng thời, có
các thể thơ luật Đường phổ biến có thể coi như gôc từ thể thất ngôn bát cú mà
ra như thể “tứ tuyệt” gồm 4 câu 7 chữ như là một nửa cùa bài thất ngôn bát cú
(lấy 4 câu đầu hoặc 4 câu giữa, 4 câu cuối, 2 câu đầu cộng 2 câu cuối), thể
“ngũ ngôn” gồm các câu 5 chữ từ câu 7 chữ bỏ đi 2 chữ đầu… Vì vậy, bàn về thơ
luật Đường chỉ cần nói sâu về thể thất ngôn bát cú.
Sau khi lan truyền
sang Việt Nam, thơ luật Đường có “đất mầu mỡ” để đặc biệt phát triển, vì chữ
Hán, qua âm Hán Việt, tiếp thu thanh âm tiếng Việt có đến 6 thanh (2 thanh
bắng, 4 thanh trắc) trong khi nguyên gốc chữ Hán theo âm chuẩn Bắc Kinh chỉ có
4 thanh (1 thanh bằng, 3 thanh trắc). Các nhà thơ Việt Nam
Thơ luật Đường
được mọi người yêu thích gọi là “thơ bác học” vì nội dung súc tích, âm điệu
uyển chuyển du dương, các câu đối chuẩn mực…, đòi hỏi người làm thơ sự uyên
thâm, tinh tế… Đặc biệt thú vị khi có một tập thể tri âm tri kỷ xướng họa (điển
hình như Hội Tao Đàn của vua Lê Thánh Tông với nhị thập bát tú và nhiều giai
thoại văn học xướng họa, đối đáp khác).
Dần dần, người làm
thơ luật Đường nghĩ ra nhiều cách chơi độc đáo, đưa ra các yêu cầu ngày càng
khó để thử tài nhau và gậm nhấm lý thú khi đạt được. Quá đà hơn nữa, người ta
đưa ra rất nhiều quy định rắc rối bắt buộc người làm thơ luật Đường phải theo,
bài thơ nào không đáp ứng được các quy định đó thì họ gọi là phạm “lỗi”, mắc
“bệnh”. Có thể kê ra đây hàng loạt “lỗi”, “bệnh” như các “lỗi” khổ độc, điệp
từ, điệp điệu, điệp thanh,…, các “bệnh” bình đầu, thượng vĩ, phong yêu, hạc
tất, đại vận, tiểu vận, chính nữu, bàng nữu,…
Quá nhiều qui định
khắt khe, bó buộc, làm cho người làm thơ luật Đường mất hết thi hứng, khiên
cưỡng gò theo, ảnh hưởng đến sáng tạo, mất tự do chọn từ “đắt”, chọn âm đạt
hiệu quả cần thiết của một bài thơ hay (ý tứ, âm điệu, hình ảnh, lối tu từ…).
Những năm 30 thế kỷ trước có phong trào “Thơ mới” đả phá rất kịch liệt lối thơ
“cũ” mà điển hình là thể thơ luật Đường chính vì sự gò bó quá quắt của nó. Cuộc
“cách mạng” đó đã cho ra đời thể thơ “tự do” thật phóng khoáng, có đủ sức biều
hiện mọi trạng thái tâm hồn, ý tưởng của nhà thơ, mở ra giai đoạn phát triển
rực rỡ của thơ văn nước nhà.
Thơ luật Đường lui
vào hậu trường, nhưng rồi vẫn có nhiều người yêu mến phục hưng dần. Gần đây,
nhiều Câu lạc bộ thơ luật Đường ra đời, nhất là trong lớp người cao tuổi và đã
sáng tạo được nhiều bài thơ hay. Những bài thơ đủ loại đề tài, diến tả đủ các
cung bậc tình cảm với ý nghĩa sâu sắc, chuẩn mực về niêm, luật, đối… thực sự là
những viên ngọc lóng lánh. Nhiều trang mạng, nhiều ấn phẩm ghi nhận nhiều bài
thơ luật Đường có giá trị, thể hiện sức sống của “dòng thơ bác học” thật dồi
dào.
Tuy nhiên, một bộ
phận trong giới làm thơ luật Đường vẫn còn cố bám các qui định quá khắt khe, gò
bó. Thử áp dụng các qui định đó vào một bài thơ quen thuộc của Hồ Xuân Hương
xem bài ấy phạm các “lỗi”, ‘bệnh” gì:
Bài thơ “Đèo
Ba Dội” của Hồ Xuân Hương:
Một đèo, một đèo, lại một đèo
Khen ai khéo tạc cảnh cheo leo
Cửa son đỏ loét, tùm hum nóc
Hòn đã xanh rì, lún phún rêu
Lắt lẻo cành thông, cơn gió thốc
Đầm đìa lá liễu, giọt sương gieo.
Hiền nhân quân tử ai là chẳng
Mỏi gối chồn chân vẫn muốn trèo
Cứ theo cách bắt
lỗi nói trên thì baì thơ này quá nhiều lỗi. Cụ thể:
Riêng câu 1 đã rất
nhiều lỗi:
Lỗi 1 + Lỗi 2:
Thất luật + Thất niêm với câu 8 (chữ thứ 2 phải thanh trắc)
Lỗi 3: Điệp từ (3
chữ “một”, 3 chữ “đèo”)
Lỗi 4 + Lỗi 5:
Phong yêu + Tiểu vận (chữ thứ 2 và thứ 7 cùng dấu thanh, cùng vần)
Lỗi 6 + Lỗi 7: Hạc
tất + Đại vận (chữ thứ 4 và thứ 7 cùng dấu thanh, cùng vần)
Lỗi 8: Bàng nữu (nhiều
âm “ột”, “èo”)
Câu 2 cũng mác lỗi
Phong yêu, lỗi Bàng nữu (cùng với câu 1, nhiều âm “eo”)
Câu 1 chỉ có 7 chữ
mà đến 8 lỗi! Nhưng không một ai nghi ngờ đây là một câu phá đề cực kỳ có giá
trị! Vừa đọc lên đã thấy trập trùng và rất hợp với ý toàn bài, nhất là câu kết
7 + 8 (khó khăn vất vả, trập trùng hiểm trở như thế mà hiền nhân quân tử cứ
thích trèo). Lặp đi lặp lại còn một ý rất hay như thể là đếm, nhiều đèo dốc quá.
Đặc biệt, xét các ẩn ý trong toàn bài, nhất là 2 cặp Thực, Luận thì câu 1 còn
một dụng ý rất sâu xa, cố tình thất niêm, thất luật để nói tránh đi cái từ cần
nói phải mang dấu sắc mới đúng niêm, luật! Nhịp điệu câu 1 cũng giúp người ta
liên tưởng tới cái ẩn ý ấy. Việc dùng nhiều âm “eo” cũng là dụng ý tác giả muốn
làm nổi bật chủ đề.
Khen thơ Hồ Xuân
Hương quả là phạm thượng, “khen voi to”, nhưng đúng là hay thì chẳng lẽ nói
khác đi. Hai cặp Thực, Luận, ý tứ sâu xa, hình ảnh độc đáo, từ ngữ thật đắt
(một từ “đầm đìa” đã đủ ý bài thơ muốn nói gì)…, nhưng tôi muốn nhấn mạnh ở
đây, đó là 2 vế đối cực kỳ chuẩn, đúng đặc trưng thơ luật Đường. Các câu khác
cũng rất nghiêm niêm, luật… Như vậy là Hồ Xuân Hương rất tôn trọng các yếu tố cơ
bản làm nên vẻ đẹp của thể thơ luật Đường, chỉ cố tình phá cách câu đề nhằm nổi
bật thông điệp muốn đưa vào bài thơ.
Nếu đem cái “khuôn
vàng thước ngọc” nói trên mà kiểm tra
thì hàng loạt các bài thơ tuyệt tác của Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan,
Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương, cả thơ chữ Hán của Nguyễn Du, Đỗ Phủ… cũng mắc
rất nhiều “lỗi”, “bệnh”,! Vì sao có sự mâu thuẫn này? Đó là vì người ta đã gán
cho thơ luật Đường quá nhiều những quy định ngặt nghèo, rắm rối, cho đó là cao
siêu.
Bài thơ hay cốt ở
ý tứ, ngôn ngữ, âm điệu, hình ảnh… làm nổi bật nội dung muốn truyền tải. Người
làm thơ luật Đường thì nhất thiết phải đạt được các đặc trưng cơ bản của nó là kết
cấu, niêm, luật, đối, vận…, nếu không thi thành ra bài thơ theo thể khác chứ
không phải thể thơ luật Đường. Tuy nhiên, không thể cố gò bài thơ của mình hoặc
đòi hỏi thơ người khác phải hết các “lỗi”, “bệnh” quá khắt khe, rườm rà nói
trên. Cố tình gò ép thì cũng ra một bài 8 câu 7 chữ không phạm một “lỗi’,
“bệnh” nào, nhưng khi đó chỉ còn là một tập hợp các con chữ khô cứng được sắp
xếp theo một trật tự hết sức chặt chẽ chứ không phải là một bài thơ. Người làm
thơ luật Đường cứ bị ám ảnh phải làm sao không mắc “lỗi”, “bệnh” thì còn đâu mà
bay bổng sáng tạo hoặc tự do thể hiện cảm xúc của mình.
Chúng ta đang phục
hưng thơ luật Đường, không thể lại đi vào vết xe đổ của người xưa, trói buộc
thơ luật Đường vào những quy định rối rắm làm thui chột hết vẻ đẹp của thơ luật
Đường.
Hãy “cởi trói” cho
thơ luật Đường phát triển lành mạnh, giữ gìn và khôi phục một vốn quý của tổ
tiên trường tồn cùng dân tộc.
Chủ nhiệm CLB Thơ luật Đường họ Phạm VN
© Tác giả
giữ bản quyền.
. Cập nhật
theo nguyên bản của tác giả gởi từ TP.Hà Nội ngày 21.11.2014
Xin Vui
Lòng Ghi Rõ nguồn VanDanViet Khi Trích Đăng Lại.
_________________________________________________
Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét