Thoát trung hay thoát cái bóng của chính mình? – Bài viết Nguyễn thế Duyên

          (Trước mắt có cảnh nói không được,

    Hãy chú ý đến ba từ cuối “Tại thượng đầu” chứ không phải là “Tại thượng lầu”

    Cái “Duy ngã” làm cho giới trí thức Việt là những người kiêu ngạo nhất thế giới và bạc nhược cũng nhất thế giới. Họ bạc nhược vì chính họ cũng không tin những điều họ viết là đúng và họ rất tránh tranh luận vì tranh luận nếu lòi ra cái sai của mình sẽ làm cho cái “Duy ngã” của họ bị tổn thương.

    Khi bất đắc chí, giới trí thức việt thường tìm con đường ở ẩn. Cái ở ẩn của trí thức Việt nó lại không nằm trong cái nghĩa «Vô vi» siêu thoát của đạo giáo mà chính là thể hiện một sự đầu hàng bạc nhược. Chúng ta cần nhắc đến Trương Nghi khi há mồm ra hỏi vợ: «Lưỡi của ta có còn không?» Hoặc phải nhớ đến Khổng Tử đi khắp nơi để truyền bá học thuyết của mình dù cho cả đời ông không được trọng dụng. Phải có được niềm tin sắt đá vào điều mình đã nghĩ ra thì họ mới có được cái dũng khí như vậy. Sự bạc nhược của giới trí thức Việt cội nguồn của nó nằm trong chính cái: «Duy ngã» của chính họ.

    Nhân nhắc đến Khổng Tử, tôi muốn kể với mọi người cuộc gặp gỡ giữa Khổng Tử và Lão Tử. Hai bậc hiền nhân này ngược nhau như nước với lửa. Một người chủ trương cai trị đất nước bằng những phép tắc (Lễ) ngược lại người kia lại chủ trương loại bỏ những phép tắc mà thuận theo tự nhiên (Đạo). Thế nhưng sau cuộc gặp, Khổng Tử bảo với môn sinh rằng:

    “Loài chim ta biết nó bay được, loài cá ta biết nó lội được, loài thú ta biết nó chạy được. Chạy thì ta dùng lưới để bẫy, lội thì ta dùng câu để bắt, bay thì ta dùng tên để bắn. Còn loài rồng cưỡi gió mây ở trên trời thì ta không sao biết được. Nay ta đã được gặp Lão Tử – Ông ấy như con rồng vậy.

    Các bạn thấy đấy! Họ không phủ nhận nhau, không những thế họ còn rất tôn trọng nhau mặc dù họ không công nhận nhau

    Các nhà nghiên cứu thường dung cụm từ tâm lý “Tiểu nông ,, lúa nước” để lý giải về những cái chậm phát triển của chúng ta nhưng họ không chỉ ra cái gì là gốc rễ dẫn đến điều đó. Tôi cho rằng gốc rễ nằm ở cái tâm lý “Duy ngã”. Làm mình nổi bật trước con mắt của một vài chục hộ gia đình là điều khá dễ dàng. Làm mình nổi bất trước con mắt của hàng trăm hộ gia đình thì khó hơn rất nhiều nhưng cũng vẫn có thể làm được nhưng làm mình nổi bật trước hàng nghìn hoặc vài nghìn hộ gia đình thì là điều không thể. Chính vì vậy mà người Việt luôn có tâm lý “Đầu gà còn hơn đươi voi” Mà thậm chí tôi thấy không phải là đầu gà nữa mà chỉ cần là đầu con kiến. Cái tâm lý này ảnh hưởng nặng nề đến những người lãnh đạo đất nước. Người ta không bao giờ sử dụng người tài giỏi hơn mình.

    Người Việt ta không thiếu người tài. Ngay từ năm 1967 Kim Ngọc đã đưa ra mô hình khoán 10, nghĩa là trước cải cách “Mèo trắng, mèo đen” của Đặng Tiểu Bình một chục năm, nhưng ông đã bị ban lãnh đạo đảng vô hiệu hóa. Kim Ngọc không sai nhưng cái “Duy ngã” của ban lãnh đạo đảng lại đúng để rồi hai mươi năm sau chúng ta lại bê nguyên cái điều Kim Ngọc đề ra ấy từ Trung Quốc về áp dụng tại việt nam.

    Cũng cần phải kể ra đây một câu chuyện khác đã được đăng trên báo chí chính thống. Một giáo sư, tiến sỹ y khoa từ mỹ nghỉ hưu về việt nam làm từ thiện (nghĩa là không nhận lươg) nhưng không một bệnh viện nào ở việt nam tiếp nhận.

    Đến đây lại cần phải kể lại câu chuyện của Hàn Tín.

    “Khi Hàn Tín bị bắt, Hán Cao Tổ hỏi Hàn Tín.

    Tôi kể ra mấy mẩu chuyện này là để mọi người có thể lí giải được tại sao ta với Trung quốc cùng chung một hình thái xã hội chủ nghĩa. Trung quốc chỉ mở cửa trước ta có gần một chục năm thế nhưng những thành tựu mà trung quốc đạt được lại vượt xa chúng ta khoảng ba bốn mươi năm. Vì giới tinh hoa của trung quốc dám dùng người tài hơn mình.

    Luôn luôn song hành cùng với cái “Duy ngã” Chính là tính háo danh và sỹ hão của giới tinh hoa người Việt.

    Ca dao xưa từng nhạo báng

    Thế nhưng người Việt vẫn luôn

          “Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp”

    Cái bệnh sỹ hão ấy khiến cho giớ tinh hoa Việt có xu hướng khép kín không muốn trao đổi về mặt học thuật mà ta biết rằng tri thức là một sự kế thừa và tiếp nối liên tục từ người này sang người khác, từ đời này sang đời khác chính điều đó làm cho tri thức việt là những mảng rời rạc với một cái tầm ‘Lùn tịt”. Thử kiểm điểm lại trong nền văn hóa và minh triết của chúng ta, chúng ta đã sang tạo nên cái gì có tiếng tăm? Câu trả lời là không có gì. Tất cả chúng ta đều bê ở bên ngoài mang về xào xáo thêm dấm thêm ớt rồi còn có khi nhận xằng đó là của chúng ta. Một hình thức tự sướng. Thế nên mới có cái chuyện ngược đời mấy ông tiến sỹ giáo sư chỉ ngồi phán láo còn làm ra những máy móc nông nghiệp lại là mấy anh hai lúa không được học hành.

    Những người nêu ra thuyết “Thoát Trung” thường lấy ví dụ về thời minh trị thiên hoàng của Nhật Bản để làm một minh chứng cho luận thuyết của mình. Họ cho rằng cứ thoát trung là mọi việc sẽ tốt lên. Điều đó không thực sự là chính xác.

    Chúng ta nên nhớ trước thời minh trị, nước Nhật là một quốc gia phong kiến lạc hậu. Dưới sự thống trị của Mạc phủ, nước nhật đã bế quan tỏa cảng trong suốt 300 năm. Dưới áp lực về quân sự của các đế quốc phươg tây mà đi đầu là Mĩ, Nhật Bản đã bược phải mở cửa tạo điều kiện cho những thành phần ủng hộ mối quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa trong nước nhật vùng dậy lật đổ Mạc phủ. Và, mở ra một thời kì mới, thời kì phát triển theo hướng tư bản chủ nghĩa ra đời. Vậy gốc rễ của vấn đề không phải vì “Thoát Trung” mà nước Nhật phát triển như ngày nay. Mà đây là cuộc cách mạng tư bản chủ nghĩa tại Nhật. Có ba vấn đề lớn chúng ta cần rõ tại thời kì này của nước Nhật để từ đó nhìn lại phong trào “Thoát Trung” của chúng ta hiện nay

    - Một là: Tại thời kì minh trị thiên hoàng toàn bộ ban lãnh đạo đất nước đã bị thay đổi. Đây là yếu tố quyết định. Thay đổi hẳn một tư duy chỉ có một cách duy nhất là thay đổi con người. Nếu còn giữ nguyên ban lãnh đạo cũ thì sẽ không bao giờ có được những cải cách triệt để mà chỉ là những cái cách nhỏ giọt nhằm xoa dịu đi những bức xúc của quần chúng hơn là sự nhận thức ra vấn đề.

    - Thứ hai: Sau khi mạc phủ bị lật đổ vấn đề “Thoát Trung” không được đặt ra. Minh trị thiên hoàng bản chất là một cuộc cách mạng tư bản chủ nghĩa vậy hiển nhiên nó không thể theo Trung Quốc một đất nước đang ở trong giai đoạn phong kiến (Nhà Thanh)

    - Thứ ba: Thế giới tại thời kì đó chưa phải là môt thế giới phẳng phụ thuộc lẫn nhau một cách sâu sắc như bây giờ

    Chúng ta là một nước nhỏ nằm cạnh một người khổng lồ đầy dã tâm. Mà bất cứ một nước lớn nào (Kể cả Mỹ) lại có thể để yên cho cái sân sau nhà mình nổi loạn. Ucraina cũng là một bài học đáng để chúng ta suy ngẫm.

    Phải nói rằng người việt ta không có thói quen dân chủ, nhà nước cũng vậy, những nhà dân chủ hiện nay cũng vậy và cả dân chúng của chúng ta cũng vậy. (Nói ra điều này tôi dễ bị ăn chửi lắm). Nhưng cứ bình tĩnh nhìn lại gia đình mình, nhìn lại các các nhóm xã hội mà mình đang tham gia (Còn nhà nước thì khỏi phải nói) mọi người sẽ thấy ngay điều tôi nói thể hiện rất rõ trong những hành vi nho nhỏ mà chúng ta ứng xử hàng ngày.

    Tuy vậy, ý thức dân chủ đang nổi lên một cách mạnh mẽ trong xã hội nhưng để đạt được một xã hội dân chủ thực sự thì nó còn cần thời gian.

    Phải nói rằng không bao giờ có được một nhà nước dân chủ trong một xã hội không có thói quen dân chủ. Nếu có thì cái dân chủ ấy chỉ là một cái bánh vẽ. Và ngược lại trong một xã hội có thói quen dân chủ thì không có một nhà nước độc tài nào có thể tồn tại. Vậy nên song song với cái đòi hỏi dân chủ, chính chúng ta phải tự cải tạo chính mình.

    Không phải là “Thoát trung” hay không “Thoát Trung” mà phải thoát chính cái bóng của mình

    Vậy nên chúng ta cần tỉnh táo. Yêu nước bằng một trái tim bỏng cháy nhưng lại phải bằng một cái đầu lạnh lùng. Đừng để tình cảm che mờ lý trí.

    Nên chăng chúng ta chỉ nên đòi hỏi ở nhà nước những điều có thể còn những điều chúng ta biết chắc là chưa thể thì ta nên chờ đợi.

    Lẽ phải thuộc về kẻ mạnh nhưng chân lý thuộc về thời gian. Không nên tự mình làm suy yếu chính mình.