HomeTrường ca của Nguyễn Anh Nông – Bài viết Hỏa Diệu Thúy
Thứ Ba, 15 tháng 7, 2014
Ngày
18/10/2012-13:36
Trong
tuyển chọn Trương ca Việt Nam (Đỗ Quyên và Trần Thiện Khanh thực hiện) Nguyễn
Anh Nông được lựa chọn cùng với bốn trường ca (Trường ca Trường Sơn, Gửi Bill Gates & trời xanh, Trò chuyện với
cha con Cu Lập Sơn & Lập Thành, Lập Thành). Ở bài viết này, chúng tôi
muốn nói tới trường ca Gửi Bill Gates và
trời xanh (NXB Văn học-2011). Đây là trường ca nhận được khá nhiều dư
luận từ độc giả và các nhà phê bình, tiêu biểu cho sức sáng tạo trẻ trung, giàu
nội lực của Nguyễn Anh Nông.
Tác
giả Nguyễn Anh Nông
Họ
tên Nguyễn Anh Nông
Sinh:
Kỷ Hợi (1959)
Quê: Chín Cảnh, Quảng Yên, Quảng Xương, Thanh Hoá
Quê: Chín Cảnh, Quảng Yên, Quảng Xương, Thanh Hoá
Cấp
bậc: Đại tá
Chức
vụ: Quản đốc Xưởng làm phim Khoa học,
Điện
ảnh Quân đội nhân dân- Tổng cục Chính trị- QĐN DVN
Hiện
thường trú tại: 12B3/ ngõ 114/ phố Thanh Lân,
phường
Thanh Trì, quận Hoàng Mai, TP Hà Nội
ĐT:
098.2.004.343
Email:
nguyenanhnong@yahoo.com.vn
_____
TRƯỜNG CA CỦA NGUYỄN
ANH NÔNG
Trong
tuyển chọn Trương ca Việt Nam (Đỗ Quyên và Trần Thiện Khanh thực hiện) Nguyễn
Anh Nông được lựa chọn cùng với bốn trường ca (Trường ca Trường Sơn, Gửi Bill Gates & trời xanh, Trò chuyện với cha con Cu Lập Sơn & Lập
Thành, Lập Thành). Ở bài viết này, chúng tôi muốn nói tới trường ca Gửi Bill Gates và trời xanh (NXB
Văn học-2011). Đây là trường ca nhận được khá nhiều dư luận từ độc giả và các
nhà phê bình, tiêu biểu cho sức sáng tạo trẻ trung, giàu nội lực của Nguyễn Anh
Nông.
Chín
khúc ca về một cuộc đối thoại, đúng hơn, cuộc độc thoại “mở”.
Trường
ca Gửi Bill Gates & trời xanh được kết cấu thành chin
khúc, tác giả tự đánh số thứ tự như chin lần trò chuyện, chín lần tự giãi bày,
trăn trở. Nếu có gì gợi ra từ con số chin ấy, có lẽ, đó là số nhiều, chủ thể
trữ tình có nhiều suy tư muốn quan tâm, chia sẻ. Hơn nữa, lần này, đối tượng
được “lựa chọn” để trò chuyện và chia sẻ lại là Bill Gates, ông vua thời kỹ
trị, tạo nên sự tò mò thú vị.
Như bất cứ cuộc trò chuyện nào giữa hai người
lần đầu tiên làm quen, “khúc một” giống như cái bắt tay làm quen giữa “Tớ” nhân
danh Nhà thơ và “Cậu” - Bill Gates, chủ tịch tập đoàn máy tính lớn nhất thế
giới Microsoft, với một thái độ bình đẳng đến bất ngờ:
Bill Gates
Cậu khoẻ không?
Tớ với cậu chưa từng gặp nhau
Nhưng tớ biết cậu
… Tớ nhiều lần nhìn cậu qua ti vi.
Tớ
và cậu, hai cá nhân. “Tớ”- “Thi sĩ nghèo kiết xác”, “Cậu”- “Người công dân giàu
nhất nhì thế giới”, thế mà vẫn tự tin, vẫn bình đẳng. Một sự đùa nghịch tếu táo
chăng? Không, dường như đây là câu chuyện hoàn toàn nghiêm túc, đằng sau cách
xưng hô kia là quan điểm, thái độ, xác lập sự bình đẳng giữa các giá trị. Nhà
thơ - thuộc về thế giới/giá trị tinh thần, Bill Gates giàu có - thuộc về thế
giới vật chất. Vinh quang thay văn minh vật chất, song cũng kỳ diệu thay sức
mạnh tinh thần. Hai phương diện/ giá trị đó phải luôn đồng hành thì nhân loại
mới thoát khỏi mông muội, dã man.
Thi
sĩ của thời đại công nghệ sòng phẳng xác nhận “Một cái clck chuột lưu vào bộ nhớ/ Công sức và suy tư của cả tháng cả
năm nằm gọn long bàn tay/ Cậu sáng láng khác thường”, nhưng sự thách
đố này không phải là không tinh quái và sâu sắc: “Nhưng những bài thơ của tớ sắp viết ra/ Đố ai đoán được/ Nó là gì?/ Đến
cậu thông minh thế/ Đố nào đoán ra?”. Khẳng định thơ ca, khẳng định
giá trị tinh thần, thi sĩ “hu mour” cùng Bill Gates:
Tớ khâm phục cách cậu nói và làm việc
Tớ ngưỡng mộ cách cậu sử dụng tiền
Tất nhiên cậu học tớ cách làm thơ thì
cũng còn lâu
Nếu thơ tớ đổi ra đô la, vàng, bạc,
kim cương
Thì trái đất nặng hơn nhiều trọng
lực.
Chỉ
có thơ mới dám làm cuộc so bì độc đáo ấy, cũng chỉ có nhà thơ mới có thể
tạo ra cuộc đối thoại vô tiền khoáng hậu kiểu như vậy. Cách nói ngất ngưởng
trong trường ca này khiến người ta liên tưởng tới kiểu lộng ngôn của các bậc
tiền bối tài hoa xưa.
Đừng
tưởng thi sĩ chỉ quen ngu ngơ, khi thơ biết “vịn” vào lịch sử, tựa vào văn hoá
thì thơ sẽ đồng hành cùng dân tộc. Thái độ bình đẳng trên đây là sự bình đẳng
giữa hai nền văn hoá:
Nước tớ và nước cậu
Hai lịch sử
Hai văn hoá
Hai sự kiêu hãnh
Mấy ai có được…
Chọn
hình thức trò chuyện, đối thoại nên nội dung cuộc trò chuyện luôn “nhảy cóc”
bất ngờ. Đang nói chuyện về cậu - tớ sang chuyện “nước tớ” và “nước cậu”, đang
nói chuyện làm thơ và làm giàu sang chuyện Picatxô và hoà bình, rồi chuyện con
quỷ chiến tranh, chuyện nữ thần tự do… đang nói chuyện trên trời sang nói
chuyện mặt đất, đang nói chuyện xa xôi, nghiêm trọng sang nói chuyện của lưỡi,
của răng, của miệng, chuyện muỗi, chuyện kiến, chuyện nàng còng gió…Những liên
tưởng tạt ngang, cách nói vu vơ không đầu không cuối, những suy tư bất chợt…
tạo cho cuộc đối thoại thông tin mở về nhiều vấn đề mà đa phần là những vấn
đề “nóng” của nhân loại thời hiện tại. Tuy nhiên, dù đối thoại về nhiều vấn đề,
song thi sĩ hầu như không quên mục đích: khẳng định văn minh tinh thần, khẳng
định giá trị tự thân, khẳng định lòng nhân hậu, truyền thống văn hoá, khẳng
định thi ca. Mượn Bill Gates để đối thoại, thực ra là cuộc độc thoại nội tâm,
tác giả của trường ca Gửi Bll Gates & trời xanh đã gây tò mò và
hứng thú bởi hiệu ứng thời kỹ trị.
Thông điệp của công dân toàn cầu
Tám
khúc còn lại của trường ca là cuộc “đàm luận” sôi nổi và thẳng thắn giữa nhà
thơ và ông vua máy tính. Thi sĩ thành thực cảm ơn Bll Gates vì “cậu” đã giúp
“tớ” cơ hội trở thành công dân toàn cầu. Chỉ cần “một click chuột” là có thể
biết được mọi sự kiện ở khắp mọi xó xỉnh trên trái đất,
cũng chỉ cần “một click chuột” là có thể chia sẻ, bày tỏ quan điểm về mọi vấn
đề, và có thể “gặp nhiều bạn mới/
qua email”
Nhân
vật trữ tình của trường ca xưng “tớ”, một cái tôi rất riêng tư, song những gì
mà cái tôi riêng tư ấy quan tâm lại không cá nhân chút nào mà mang tầm nhân
loại, những vấn đề mang tính toàn cầu. “thế
giới sục sôi - vạc dầu - chiến tranh”, “ Hoà bình và cái Đẹp”, “Tự do
tuyệt đối hay là điều không thể?”. Quan điểm, thái độ này đúng là tư thế
của một công dân toàn cầu.
Tớ phản đối sự treo cổ của lòng thù
hận
Sự khôn ngoan không mách bảo một
dân tộc này bài học về đối nhân xử thế của dân tộc khác?
Những X,Y, Z… khi thất thế không làm
yếu đi một thể chế?
Sự
xót xa trong thấu nhận này vừa gần gũi vừa sâu sắc:
Máu và lửa
Đồng đô la vơi dần trong túi người
dân
Con quỷ chiến tranh móc dạ dày người
lao động
Lương tri nằm dưới thớt
Dư luận giãy đành đạch trên chảo
rang.
Những
thông đạt chân lý mà công dân toàn cầu này thấm thía cũng là kinh nghiệm của
tất thảy, từ cá nhân đến cộng đồng, từ quốc gia đến vùng lãnh thổ, cả phạm vi
vi mô lẫn vi mô:
Láng giềng tốt như cuốn sách hay
Bạn bè mới hôm qua hôm nay hoá người
xa lạ
Cái miệng
Chiếc loa
… từ chiếc loa
Có kẻ chết ngất
Có người hân hoan như bắt được vàng.
Nỗi
đau, sự giận dữ trước thảm cảnh bà mẹ trái đất bị huỷ hoại này chính là lương
tri, trách nhiệm của công dân toàn cầu:
Những tổ hợp nhả khói độc lên trời
Từng đám mây a-xít lặc lè bay quanh
trái đất
Trái đất ruỗng dần bởi dầu, than, khí
đốt – con người khui lên.
… Trái đất như con người bị moi dần
tim, gan, lá lách
Một ngày kia trái đất như người già
đớn đau tật bệnh
Vũ trụ có còn một tinh tú lung linh?
Lời cảnh báo này không cho riêng ai:
Mỗi ngày ta càng đáng mặt là NHỮNG
CON NGƯỜI
Giữa máy móc tinh vi
Giữa ồn áo phố xá
Cái giá ta phải trả
Bụi bặm trong hơi thở, miếng ăn
Những phờ phạc, băn khoăn
Trên gương mặt người ta yêu dấu…
Lời thú nhận tha thiết này có sức lay
động đến mỗi trái tim:
Mỗi ngày sống ta như người mắc nợ
Với đất đai này, bạn ơi!
Không
chỉ có trách nhiệm với trái đất, công dân toàn cầu còn mang nặng tình cảm với
thơ. Thơ còn hay mất? Ai đang đọc thơ? Giá trị của thơ? Thơ và văn hoá, thơ và
tiền bạc, thơ và cuộc sống v.v… từ thông điệp cuộc sống đến thong điệp thơ ca,
Nguyễn Anh Nông đã tìm được sự đồng điệu về bản chất giữa hai đối tượng tưởng
rất xa nhau này: trái đất và thi ca. Sinh mệnh của hai đối tượng ấy đều thuộc
về/ gắn liền với trái tim, khối óc, lương tri, hạnh phúc, nỗi đau, tình yêu,
khát vọng… khi nào trái đất còn thì thơ sẽ vẫn “hoài thai” và “lẳng lặng hiện
hình” và nhà thơ sẽ vẫn cất tiếng hát “ơi cuộc sống mến thương”:
Những nàng thơ đỏng đảnh, đa tình
Bao giấc mộng thơm tho đẹp đẽ
Cứ hoài thai lẳng lặng hiện hình.
*
Thơ bì bõm lội ngang chiều tĩnh động
Tớ vẫn hát niềm tin yêu cuộc sống
Dẫu cô đơn thăm thẳm vơi đầy.
Thông
điệp mà công dân toàn cầu trong trường ca Gửi Bill Gates & trời xanh
gửi tới độc giả thực sự là thông điệp Xanh. Thông điệp ấy gửi gắm khát vọng về
tình yêu, hoà bình, hạnh phúc. Thi sĩ muốn hoá thân vào “bông cúc xanh”, “làn mây
phiêu bồng”, “đóa hồng”, thậm chí
là “hạt – cát – biết – yêu đương” để
phát đi những thông điệp mang nặng nỗi ưu tư nhân bản.
Những câu thơ ám ảnh
Thông điệp Xanh đã được “chuyển phát” bằng phương tiện hữu hiệu: thi ca.
Sự cộng hưởng này đã mang lại sản phẩm nghệ thuật đích thực: những câu thơ ám
ảnh, tài hoa.
Chẳng
hạn, chân dung ông vua công nghệ Bll Gates đã được khắc tạc bằng nét phác rất
tinh:
Tớ đọc ý nghĩ của cậu qua ánh mắt
Qua cử chỉ chậm chạp và nụ cười nhẹ
nhõm
Những làn mây hờ hững thoáng ưu tư?
Đúng
là “ánh mắt” thông minh, “nụ cười nhẹ nhõm” và “cử chỉ” thận trọng là những
biểu hiện cho nét phong thái tao nhã, lịch lãm của Bill Gates, nhà công nghệ và
kinh doanh tài ba. Song “bắt” được những ưu tư thoáng qua rất nhanh trên gương
mặt chính khách lịch lãm ấy và so sách với “làn mây” thì thật sâu sắc. Sức gợi
của hình ảnh so sánh này quả là diệu vợi.
Có
lẽ say mê tài năng và ý nghĩa nhân văn sâu sắc trong các tác phẩm của danh hoạ
Picatxô, bậc thầy của trường phái lập thể, Nguyễn Anh Nông cũng đã tạo một khổ
thơ thật ấn tượng theo bút pháp đó:
Kìa chim câu trắng nhao mình trên núi
lửa và ngùn ngụt khói giếng dầu
Mặt trời sặc sụa nhỏ những giọt mước
mắt a- xít
xuống các châu lục
Chim câu đang vừa bay vừa khóc.
Bức
tranh lập thể được tạo ra bởi các mảng khối hình tượng đặc biệt gợi liên tưởng
xa, rộng, nhiều tầng nghĩa: Bồ câu trắng biểu tượng cho Sự sống – Hoà bình- cái
Đẹp- cái Thiện, không còn chốn dung thân: Bồ câu trắng đang cận kề bên miệng
vực huỷ diệt mà con người chính là nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp (núi lửa,
khói giếng dầu, mưa a xít…). Mặt trời khóc. Mưa a- xít là nước mắt của mặt trời
- một cách diễn giải giàu tính triết lý, đó là những giọt nước mắt đau đớn
hay những giọt nước mắt hận thù? Nhưng dù gì nước mắt vẫn là biểu tượng cho nỗi
khổ đau. Đấng tạo hoá đầy quyền năng đã khóc, dấu hiệu ấy vừa xót xa vừa đáng
sợ. Hình ảnh “chim câu vừa bay vừa khóc” cũng gợi ra rất nhiều cung bậc của nỗi
đau: đau đớn, xót thương, tủi hổ, bất lực… Tác giả của thông điệp Xanh quả đã
biết cách tận dụng phương thức thể hiện của các ngành nghệ thuật liên đới để
tạo ra bức tranh thơ giàu ý nghĩa hiện thực và biểu tượng. Bức tranh có sức
thức tỉnh và lay động lương tri nhân loại hãy cứu lấy sự sống, hãy bảo vệ hoà
bình, bảo vệ trái đất- ngôi nhà chung yêu dấu trước nguy cơ huỷ diệt…
Vì
vậy, hoàn toàn có thể chia sẻ và tự hào cùng tác giả khi anh định giá:
Vàng bạc nào sánh nổi mấy vần thơ
Cùng lời trào tiếu này:
Bill Gates đích thị không biết làm
thơ
Thế thì phí nửa… đời người
Thế thì giàu- nhiều đô la cũng… vứt!
Đúng
là trường ca Gửi Bill Gates & trời xanh của Nguyễn Anh Nông đã được
viết ra bằng trái tim “bỏng hơn mặt trời”
nên từ ý tưởng đến hình thức thể hiện đều nồng nàn cháy bỏng. Đó là sản phẩm
của một trái tim còn rất trẻ và giàu tình yêu thương nên hành trình thi ca của
anh chắc sẽ là một dòng chảy giàu phù sa và cũng lắm thác ghềnh.
Dẫu
thế nào thì cuộc sống và thi ca luôn cần những trái tim nhiệt huyết như thế
này:
Bỏng hơn mặt trời
Ừ, trái tim ta
Trái tim một con người.
Nguyễn Anh Nông
gửi đăng.
©
Tác giả giữ bản quyền.
. Cập nhật lại- ngày 10.11.2015
.
Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gởi từ Hà Nội ngày 18/10/2012
_______________________________________________
Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét